نظارت و راهنمایی تعلمایی

به نام خدا

مقدمه : نظارت و راهنمایی آموزشی در جوامع سنتی و درحال توسعه ونیز پیشرفته به چه صورت انجام میگیرد و نقشها و پستها و مقام های سازمانی و نیز چه کسانی مسئول نظارت و راهنمایی آموزشی هستند در این نوشتار به این موضوعات پرداخت می شود.

در جوامع عقب افتاده به تعلیم وتربیت کیفی مردم توجهی نمی شود بدلیل فقر فرهنگی ، فقر اقتصادی ، استعمار و استثمار ، کمبود نیروی انسانی متخصص ویا عدم آگاهی مدیران و رهبران آن جوامع از اهمیت تعلیم وتربیت و نقش تعیین کننده آن در جامعه است . این جوامع با رشد کند و افراد کمتری از آموزش و پرورش بهره مند می شوند و برنامه های آموزش و پرورش با تغییرات و تحولات منطبق نیست و برنامه های آموزشی مدارس دارای رکودهای بلند مدت است و افراد کمتر از استعدادها و تواناییهای خود بهره می برند .در جوامع پیشرفته یا در حال رشد و توسعه سریع دارای برنامه های مدون ،بلند مدت و آینده محوری هستند که با تغییرات و تحولات ملی و جهانی همسو هستند ،پویایی و انعطاف پذیر بودن برنامه ها از اصول پذیرفته شده در این جوامع است و هرکس با توجه به استعداد ها و تواناییهای خویش از آموزش و پرورش بهره مند گردد و امکان آموزش عالی برای همه است و افراد فرصت رشد و بالندگی پیدا می کنند و امکان رشد وپرورش استعدادهای بالقوه آنان بیشتر است . در جوامع پیشرفته مدیران آموزشی ،متخصصان تعلیم وتربیت ،برنامه ریزان آموزشی ، محققان تربیتی معلمان و راهنمایان آموزشی در ایجاد یا هماهنگی تغییرات و تحولات وظایفی را بر عهده دارند. وظیفه این افراد ایجاد تغییرات و اصلاحات در برنامه های آموزشی و انطباق با نیازها و و انتظارات دانش آموزان و جامعه و هماهنگی آموزش و پرورش با جامعه است . مسئولیت نظارت وراهنمایی آموزشی در آموزش و پرورش به افراد متخصصی واگذار می شود که با صرف وقت و تلاش فراوان این کار را انجام می دهند . اما  نیل به هدفهای آموزش و پرورش مستلزم همکاری گروه کثیری از متخصصان است که بدون وجود آنان تحقق هدفها بعید به نظر می رسد . نظارت و راهنمایی اموزشی یکی از این تخصص هاست .به همان نسبت که وظایف و مسئولیتهای آموزش و پرورش متعدد ومتنوع می شود فرایندهای اداره امور پیچیده تر می گردد. راهنمایان آموزشی از لحاظ تعداد ونوع تخصص شمارش آن بیشتر می شود . به طور اخص افراد معینی در نظام آموزشی هر کشور راهنمایان آموزشی نامیده می شوند . به طور کلی می توان گفت هر کسی با هر مسئولیتی در هر بخش از آموزش و پرورش به طور مستقیم یا غیر مستقیم برای اصلاح فرایند آموزش در مدرسه و کلاس درس تلاش کند راهنمای آموزشی نامیده می شود. با این توضیح افراد بسیاری را می توان راهنمایان آموزشی قلمداد کرد . از جمله مدیران مدارس ، معاونان آموزشی مدارس ،معلمان راهنما و...تقریبا هیچ کدام از این افراد پست سازمانی ای به نام راهنمای آموزشی ندارند . در اینجا باید به این نکته اشاره کنیم که نظارت و راهنمایی اموزشی بیشتر یک وظیفه و یک فرایند تلقی می شود تا یک پست سازمانی یا شخص خاص آنچه مهم است عنوان فرد نیست بلکه وظایف و مسئولیت هایی است که وی در این مورد بر عهده دارد .

نقش راهنمای آموزشی نظارت و راهنمایی به طور مستقیم به آموزش معلمان و به طور غیر مستقیم به آموزش دانش آموزان کمک می کند تاکید بر اینکه نظارت وراهنمایی آموزشی یک فرایند و یک وظیفه تلقی میشود این است که افراد زیادی مانند برنامه ریزان درسی و مشاوران آموزشی وجود دارند که چه در مدرسه و چه در مناطق و ادارات آموزش و پرورش برای اصلاح فرایند آموزش به طور مستقیم با معلمان کار نمیکنند در حالیکه ماهیت کار و وظیفه شان بهبود اموزش است . افرادی با عنوان رسمی راهنمای آموزشی در مدارس انجام وظیفه می کنند بنابراین ماهیت فرد در آموزش و پرورش و مدرسه وعنوان سازمانی به طور رسمی مشخص است در بعضی مدارس گروههای آموزشی و مدیران به این کار مبادرت میکنند . یعنی کار از طریق همکاری با گروه و بوسیله سر گروه اموزشی انجام میگیرد . در بعضی مدارس مدیران این وظیفه را انجام میدهند و مانند گروههای آموزشی قادر نیستند در زمینه های تخصصی کار معلمان دخالت کنند 1- تخصص مدیر با تخصص معلمان متفاوت است . 2- به علت متنوع ، تعدد و پیچیدگی دروس امکان اینکه مدیر بتواند به همه دروس اشراف داشته باشد وجود ندارد 3- به علت اشتغالات فراوان و حیطه بسیار گسترده مسئولیتهای اداره مدرسه وقتی برای تخصیص به وظیفه نظارت و راهنمایی آموزشی باقی نمی ماند 4- در اکثر اوقات معلمان و مدیران با هم توافق کامل ندارند 5- مدیران مدارس در گروههای آموزشی مدرسه عضویت ندارند در چنین صورتی مدیران به جای استفاده از قدرت تخصصی از قدرت مقام خود استفاده میکنند که روابط یه صورت دو جانبه نیست و تاثیر لازم را ندارد و زمینه مناسبی برای همکاری حرفه ای و تشریک مساعی بین آنان به وجود نمی آورد . در دسته دیگری از مدارس معلمان راهنما وظیفه نظارت و راهنمایی آموزشیرا بر عهده دارند معلمان راهنما افراد با تجربه ، ورزیده و ماهری هستند که صلاحیتهای علمی ، سوابق تجربی ، ویژگی های اخلاقی و توانایی رهبری شان به مرور زمان اموزشی ثابت شده است . این نوع نظارت وراهنمایی اموزشی روش اثر بخشی است زیرا روابط راهنمایان آموزشی و معلمان مبتنی بر همکاری حرفه ای و احترام و اعتماد متقابل و غیر رسمی و صمیمانه است . ویژگی مدارس موفق این است که فردی در جایی ، مسئول فرایند و عمل نظارت و راهنمایی باشد ،زیرا موفقیت هرمدرسه مستلزم برنامه نظارت وراهنمایی اثر بخش است . معمولا پستهایی که رهبران آموزشی تحت عنوان راهنمایان آموزشی در آموزش وپرورش احراز میکنند شامل عناوینی 1- معاون آموزشی منطقه : به طور مستقیم با امور اموزش و پرورش در مدارس ، معلمان ،دانش آموزان و مدیران سرو کار دارد . معاون آموزشی منطقه از نظر سازمانی مهمترین ، متنوع ترین و دشوار ترین مسئولیت را در منطقه آموزشی بر عهده دارد 2- مدیر یا مسئول برنامه ریز آموزشی : فردی حرفه ای ، کارآزموده و مجرب است و از لحاظ پست سازمانی از معاون اموزشی پایین تر است مسئولیت های مدیر برنامه ریز اموزشی شامل تهیه برنامه تفصیلی اموزشی ،تجدید نظر در برنامه های آموزشی و...کار اصلی او هدایت برنامه های آموزشی در جهت نیل به نتایج مطلوب آموزشی است . 3- راهنمای اموزشی : با معلمان رابطه نزدیکترو بیشتری دارد همکاری در زمینه های تخصصی و شیوه های کار معلمان ، موضوعات درسی ، حل موانع آموزشی و...از وظایف راهنمای آموزشی است با اینکه محل کار راهنمای آموزشی از لحاظ پست سازمانی در منطقه پیش بینی شده است او ازاین محل فقط به عنوان مرکز اعزام استفاده می کند و به صورت منظم و روزمره در مدارس به کارهایی که برای اصلاح و بهبود کار معلم ضروری است مشغول است . راهنما آموزشی نقش عامل تغییر و معلم نقش مجری تغییر را دارد . راهنمای آموزشی در سلسله مراتب سازمانی در رده های میانی قراردارد و دارای پست ستادی است . راهنمای آموزشی در منطقه آموزشی تسهیل کننده و در مدرسه نشر دهنده تصمیمات و خط مش های آموزشی تلقی می شود .انعکاس بازخورد های معلمان بوسیله راهنمای آموزشی به منطقه تا حد بساری در سیاست گذاریها و تصمیم گیریها ی جدید و رفع و کاهش مشکلات معلمان ومسا ئل اموزشی موثر و سودمند است .

4- هماهنگ کننده برنامه های آموزشی : هماهنگ کننده کسی است که با ایجاد هما هنگی های لازم بین منطقه آموزشی و مدارس سعی دارد مسائل و مشکلات راهنمایان آموزشی ، مدیران مدارس و معلمان را رفع کند یا کاهش دهد از وظایف او تشکیل جلسات گوناگون با معلمان ، تنظیم برنامه آزمونهای تحصیلی و بررسی سوابق حضور و غیاب کارکنان مدارس و... است که برای بهبود و ارتقا کیفیت کار معلمان تلاش می کند . 5- مشاور: مسئولیت اصلی او بحث و گفتگو با معلم و دانش آموز به منظور ارائه اطلاعات و تسهیلاتی است که در نهایت به آنها کمک  می کند تا در مورد آینده تحصیلی و شغلی دانش آموز تصمیمات صحیحی بگیرند . اجرای آزمونهای مختلف استعداد ، پیشرفت تحصیلی و نگرش سنجی و تجزیه وتحلیل این آزمونها و نتیجه گیری از آنها از فعالیت های مشاور در مدرسه است .مشاور از لحاظ شازمانی هیچ گونه قدرت اجرایی ندارد وفقط بنا به صلاحیت خود حق دارد در زمینه های مربوط به کار دانش آموزان نظر دهد یا او را راهنمایی کند . البته روانشناس مشاور علاوه بر وظایف مذکور در مدرسه وظایفی چون مسائل و مشکلات عاطفی –روانی و اموزشی – اجتماعی دانش آموز دارد .

نتیجه : در سازمان آموزش و پرورش نیز مانند سازمانهای دیگر پستها و نقشهای سازمانی تعریف شده است . آنچه که مد نظر ما است به عنوان راهنمای آموزشی ، فردی است که به طور رسمی به این سمت گمارده میشود بر ای نظارت وراهنمایی آموزشی در مدارس که به طور کامل شرح داده شد .

منبع : نیکنامی،مصطفی(1385)،نظارت و راهنمایی آموزشی( تهران:سمت )،فصل سوم.

تهیه کننده : سپیده عدالت مهر کارشناس ارشد مدیریت آموزشی