نظارت و راهنمایی تعلمایی

به نام خدا

مقدمه : نظارت و راهنمایی آموزشی اصول و روشهای آن را از دید گاه های مختلف مورد بررسی قرار میگیرد . از جمله اصول آن میتوان به سازمانی بودن و نیز مسئولیت و اختیار و رشدو پیشرفت حرفه ای و علمی بودن آن اشاره کرد . از روشهای نظارت و راهنمایی آموزشی مشاهده ، بحث و گفتگو، روشهای مستقیم و روشهای غیر مستقیم، تشریک مساعی و نیز به نظارت وراهنمایی آموزشی همکار را نام برد که در این نوشتار به آنها خواهیم پرداخت .

اثر بخشی و اهمیت برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی وقتی روشن میشود که مشخص شود راهنمایان آموزشی تا چه میزان اصول آن را رعایت کرده اند . مارکس و استوپس اصول نظارت و راهنمایی آموزشی را بدین ترتیب بیان می کنند: 1- بخشی از برنامه آموزشی است کار و خدمت گروهی به شمار می آید . 2- تمام معلمان به راهنماییها و کمکهای راهنمای آموزشی نیاز دارند و مسئولیت آن با مدیر مدرسه است . 3- برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی باید به نحوی طراحی شود که پاسخگوی نیازهای شخصی معلمان باشد . 4- همه کارکنان اعم از کارکنان آموزشی و غیر آموزشی به نظارت و راهنمایی آموزشی نیاز دارند و باید تحت پوشش برنامه های آن قرار گیرند . 5- هدفهای آموزش و پرورش و اهمیت آن به معلمان گوشزد گردد و مبنایی برای فعالیتهای راهنمایان ومعلمان باشد . 6- نظارت و راهنمایی آموزشی باید در جهت بهبود نگرشها ، دانشها ، منش و رفتار و تحکیم روابط انسانی خوب در همه کارکنان مدرسه تلاش کند و به گسترش ارتباطات خود با جامعه بپردازد . 7- مسئولیت بهبود برنامه ،آموزش و یادگیری در کلاس درس و مدرسه بر عهده راهنمای آموزشی ،معلم و مدیر مدرسه و در منطقه بر عهده رئیس آموزش و پرورش و در سطح ملی بر عهده وزارت آموزش و پرورش است . 8- نظارت و راهنمایی آموزشی باید فعالیتهای فوق برنامه دانش آموزان را سازماندهی و آنها را هدایت کند. 9- پیش بینی های لازم جهت فراهم کردن تدارکات و امکانات مربوط به نظارت وراهنمایی آموزشی باید در بودجه سالیانه در نظر گرفته شود . 10- برای نظارت و راهنمایی آموزشی هم برنامه ریزی کوتاه مدت و هم برنامه بلند مدت ضرورت دارد. و تمام افراد باید با رهنما آموزشی همکاری کنند. 11- مدیر و راهنمای اموزشی که اجرا کننده برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی هستند باید در تمام سطوح از مشورت منطقه آموزشی ، وزارت آموزش و پرورش ،دانشگاهها و دیگر سازمانهای محلی ، استانی و کشوری بهره مندشوند . 12- نظارت و راهنمایی آموزشی باید آخرین یافته ها را تجزیه وتحلیل و آنها را ارزیابی و در آموزش و پرورش بکار گیرد . 13- اثر بخشی و موفقیت برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی باید هم به وسیله افراد ذینفع در مدرسه ارزشیابی قرار گیرد و هم به وسیله افراد مطلع و صاحب نظر در خارج از مدرسه . موارد دیگری را دانشمندان برای درک بیشتر برنامه های نظارت وراهنمایی آموزشی بیان کرده اند که در اینجا به این اصول اشاره می کنیم : 1- اصل سازمانی : رفتاری سازمانی است و باید مسئولیتی مدیریتی در مدرسه تلقی شود . 2- اصل مسئولیت و اختیار : رفتار نظارت و راهنمایی آموزشی از طریق اعمال قدرت اجرایی موفق نخواهد بود و نمی تواند با سلسله مراتب سازمانی مسائل را حل وفصل کند . هر چه راهنمای آموزشی به تخصص ، مهارتها و توانایی های حرفه ای خود بیشتر متکی باشد معلمان در پذیرش رهنمودهای او تمایل و اشتیاق بیشتری از خود نشان می دهند راهنمایان آموزشی که ویژگیهای حرفه ای این رفتار سازمانی را ندارند در عمل مورد پذیرش معلمان قرار نمی گیرند زیرا فاقد اختیارات شخصی و تخصصی لازم برای نظارت و راهنمایی معلمان هستند . 3- اصل پو یایی های گروهی : نظارت و راهنمایی آموزشی و ظیفه ای مشارکت جویانه یا همراه با همکاری حرفه ای گروهی است . 4- اصل رشد و پیشرفت حرفه ای : ایجاد فرصتهای مناسب برای رشد حرفه ای معلمان است . تغییرات و تحولات فزاینده امروزی ،تغییرات فراوانی را در آموزش وپرورش به وجود آورده معلمان اگر خود را با این تغییرات انطباق پیدا نکنند دچار رکود می شوند . آشنایی با کاربرد کامپیوتر و استفاده از نرم افزارهای آموزشی و فراگیری دانش تخصصی جدید و ... همگی رشد حرفه ای معلمان را فراهم می کند . کسب دانش و تجربه جدید قدرت ابتکار به معلمان می بخشد و باعث تغییر شخصیت معلمان و ایجاد روحیه و انگیزه در آنان برای ترفیع و ارتقای علمی و شغلی نیز ملاکی بسیار با ارزش است . 5- اصل ارزشمند بودن فرد و گروه هنگام واگذاری مسئولیت باید تفاوتهای فردی معلمان در نظر گرفته شود باید به معلم القا شود که به عنوان فرد و هم گروهی که به آن تعلق دارد در اداره امور مدرسه و تصمیم گیری های آموزشی دارای ارزش و اهمیت است . 6- اصل علمی بودن : یافته های علوم در آموزش و پرورش کاربرد یافته و تحولات بسیاری را در زمینه های تدریس و یادگیری و ارتباطات و سازماندهی و مدیریت به وجود آورده است . راهنما آموزشی باید تلاش کند معلمان را با دیدگاههای جدید تعلیم وتربیت یعنی مطالبی که دانستن آنها برای پاسخگویی به نیازها و انتظارات آتی آموزش و پرورش جوانان ضروری است آشنا کند . 7- اصل تغییر : تمام افراد و سازمانها در فرایند گذر زمان نیاز به تغییر پیدا میکنندو دوام و ادامه حیات هر فرد و سازمانی مستلزم تغییر است . تغییرات می تواند درون سازمان (تغییر روشهای ارزشیابی )ویا برون سازمانی ( نا خرسندی مردم ازعملکرد مدارس باشد ) . مسئولیت ایجاد تغییرات در سطح ملی بر عهده وزارت آموزش و پرورش است . مقاومت در مقابل تغییر را منبع عدم کارایی در سازمانهای انسانی ای مانند مدارس تلقی میشود .وظیفه مدیر یا راهنمای آموزشی ایجاب میکند که معلمان را برای زمانی که تغییرات جز لاینفک سازمانهها خواهد شد و فرار از آن یا مقاومت در برابر آن نیز اجتناب ناپذیر خواهد بود اماده کنند.

روشهای نظارت و راهنمایی اموزشی : هدف نظارت و راهنمایی آموزشی اصلاح فرایند آموزش و یادگیری از طریق همکاری حرفه ای متقابل راهنمای آموزشی با معلم است . نوعی همکاری حرفه ای است در مطالعه و تحقیق مستمر درباره اصلاح روش تدریس و آموزش آتی معلمان بنابراین اصلاح فرایند آموزش برنامه ای بلند مدت و مستلزم برنامه ریزی است . برخی معتقدند آنقدر که معلمان در اصلاح فرایند آموزش نقش دارند راهنمای آموزشی در این امر نقش ندارد .برای مثال فقط معلمان قادرند روش آموزش در کلاس درس را اصلاح کنند که برای این کار باید در تشخیص و انتخاب سبکهای تدریس خاص خودشان آزادی عمل داشته باشند . تحقیقات علمی نشان داده است که معلمانی که نیازمند کمک هستند تمایل دارند ابتدا از همکاران خود و بعد از آن راهنمایان آموزشی و مدیران کمک بگیرند .تحقیقات دانشمندان مبین این واقعیت است که معلمانی که بیشترین بازخورد کلاسی را دریافت میکنند از کار تدریس بیشترین رضایت را دارند. کمک مستقیم به معلمان با هدف اصلاح فرایند آموزش از طریق روشهای گوناگونی انجام می گیرد ،با این حال روش مشاهده کار معلم روشی نسبتا استاندارد ومورد پذیرش است این روش نظارت و راهنمایی آموزشی بالینی نامیده میشود که آن مشاهده مستقیم رفتار معلمان در کلاس درس است بین نظارت وراهنمایی به عنوان یک فرایند و نظارت وراهنمایی یک وظیفه مدیریتی تفاوت فاحشی وجود دارد . در آموزش وپرورش حال همواره سعی شده است از به کارگیری مفهوم نظارت به عنوان کنترل مستبدانه زیر دستان اجتناب شود زیرا هیچ گاه نتایج مطلوبی در پی نداشته است . اجتناب از مدل سنتی نظارت و تمایل به اصلاح عملکرد معلمان و بهبود آموزش بتدریج استفاده از روش نظارت و راهنمایی آموزشی بالینی را توسعه بخشید بطوریکه علاقه شدید حرفه ای به فعالیتهایی که برای اصلاح عملکرد معلمان در کلاس درس طراحی شده بود جنبش نظارت و راهنمایی بالینی نامیده شد . این روش مطالعه رفتار معلم در کلاس درس با روشی نظام مند و منظم و در جوی همراه با همکاری و احترام متقابل است و مجموعه ای است از فعالیتها که برای اصلاح فرایند تدریس و یادگیری طراحی شده است . نظارت و راهنمایی آموزشی هم یک مفهوم است و هم یک ساختار . گلد هامر و همکارانش 9 ویژگی آن را به عنوان یک مفهوم بررسی و تحلیل کرده اند که عبارت است از : 1- نظارت وراهنماییبالینی فنی برای اصلاح فرایند آموزش است . 2- دخالت آگاهانه در فرایند آموزش است . 3- هدف مدار است بطوریکه نیتزهای مدرسه را با نیاز های رشد شخصی افرادیکه در مدرسه کار می کنند در هم می آمیزد . 4- بین معلمان و راهنمایان آموزشی همکاری حرفه ای قائل است . 5- مستلزم درجه بالایی از اعتماد متقابل است که در درک حمایت و تعهد به رشد و پیشرفت معلمان بازتاب می یابد . 6- اگر چه مستلزم روش شناسی قابیل انعطافی است که بطور مداوم تغییر میکند فرایندی نظام مند یا منظم است . 7- تنشی سودمند و سالم برای پر کردن فاصله بین شرایط واقعی و شرایط ایدئال ایجاد می کند . 8- نظارت و راهنمایی بالینی فرض میکند راهنمای آموزشی در مورد تحلیل فرایند آموزش و یادگیری و همچنین تعامل انسانی مفید و سازنده اطلاعات بسیاری دارد . 9- هم مستلزم آموزش پیش از خدمت برای راهنمایان آموزشی به ویژه در روشهای مشاهده است و هم مستلزم بازتاب پیوسته ضمن خدمت در مورد شیوه های اثر بخش . گلد هامر نظارت وراهنمایی آموزشی بالینی را شامل مرحل 5 گانه ذیل میداند :1- نشست قبل از مشاهده 2- مشاهده 3- تحلیل استراتژی 4- نشست پس از مشاهده 5- تحلیل پس از مشاهده . موریس کوگان نیز فرایند نظارت و راهنمایی آموزشی بالینی را شامل 8 مرحله مشخص بدین شرح میداند : 1- ایجاد و برقراری ارتباط 2- برنامه ریزی درسی 3- برنامه ریزی برای مشاهده 4- مشاهده 5- تحلیل مشاهده 6- برنامه ریزی برای گفتگو با معلم 7- نشست با معلم 8- تجدید نظر در برنامه ریزی . مراحل قبل از مشاهده شامل ایجاد و برقرای ارتباط ،برنامه ریزی درسی و برنامه ریزی برای مشاهده است . و مرحله ی بعد مشاهده است و پس از آن تحلیل مشاهده ،برنامهریزی برای نشست و گفتگو ،نشست وگفتگو با معلم ،تجدید نظر در برنامه ریزی . گوردون و راس گوردون (1995) ساختار نظارت و راهنمایی آموزشی بالینی را در 5 مرحله متوالی به ترتیب ذیل ساده کرده اند. 1- تشکیل جلسه مقدماتی با معلم 2- مشاهده کلاس درس 3- تحلیل و تفسیر مشاهدات کلاسی و تعیین یا انتخاب شیوه رفتار یا برخورد با معلم 4- تشکیل جلسه پس از مشاهده با معلم 5- تجزیه و تحلیل مراحل 4 گانه پیشین . رفتار های نظارت و راهنمایی آموزشی در مشاهده کلاسی معلمان به ترتیب عبارتند از : 1-روش کنترل دستوری 2- روش اطلاعاتی دستوری 3- روش مبتنی برهمکاری مشترک یا تشریک مساعی 4- روش غیر دستوری

روش کنترل دستوری شامل این موارد است :تشخیص و بیان مشکل – مشخص کردن مشکل معلم با کمک خودش – شنیدن نظرهای معلم – حل مساله – هدایت معلم – بررسی واکنش معلم – جزء کردن فعالیتهایی که معلم باید انجام دهد – بررسی و پیگیری پیشرفت طرح . به علت رابطه روش کنترل دستوری با موضوعات و مفاهیمی از قبیل قدرت (دستوردهی ) ،احترام ، تخصص و روابط صفی و ستادی ، راهنمایان آموزشی می توانند از این روش در مورد ذیل استفاده کنند . الف ) وقتیکه معلمان در سطوح رشدی بسیار پایینی عمل می کنند . ب) وقتی معلمان در مورد موضوعی که راهنمای آموزشی که دارای اختیارات سازمانی است برای آن اهمیتی حیاتی قائل است ،آگاهی و دانش کافی ندارند یا تمایل ندارند روی آن کار کنند . ج) وقتی معلمان در جرای تصمیمات اتخاذ شده دخالتی ندارند یا در قبال اجرای آنها پاسخگو نیستند در حالیکه راهنمای آموزشی در اجرای تصمیمات دخیل است و در قبال آنها مسئولیت تام دارد . د) وقتیکه راهنمای آموزشی نسبت به حل مساله یا موضوع مطرح شده تعهد دارد ولی معلم تعهدی ندارد یا وقتی که معلمان ترجیح می دهند راهنمای آموزشی تصمیمات را اتخاذ کند . و ) در مواقع اضطراری وقتی که راهنمای آموزشی برای ملاقات با معلمان وقت ندارد . روش اطلاعات دستوری به معلم اختیار داده میشود که راه حل را انتخاب کند اما مسئولیت اولیه تصمیم گیری بر عهده راهنمای آموزشی است.هر چه معلم در انجام دادن فعالیتهای مورد نظر مهارت و تسلط بیشتری پیدا کند راهنمای آموزشی میتواند مسئولیت بیشتری را در تصمیم گیریها برعهده او بگذارد و بدین طریق در جهت همکاری متقابل حرفه ای و مسئولیت مشترک گام بردارند . مراحل و توالی روش اطلاعاتی دستوری با معلمان بدین شرح است :1- شناسایی و تعیین هدف 2- توضیح خواستن از معلم برای روشن شدن هدف 3- درک نظر معلم 4- حل مشکل 5- هدایت 6- درخواست از معلم برای گرفتن اطلاعات در مورد راه خلها 7- انتخاب راه خل نهایی 8- درخواست از معلم برای انتخاب راه خلها 9- جزء جزء کردن اقداماتی که باید انجام شود 10- بررسی نهایی برنامه عملیاتی . موارد استفاده از روش اطلاعاتی دستوری : الف ) زمانی که معلم در سطوح رشدی نسبتا پایینی عمل میکند . ب) زمانی که معلم دانش لازم را در مورد موضوعی ندارد ولی راهنما آموزشی به وضوح آن دانش و معرفت را دارد . ج ) زمانیکه معلم احساس سردرگمی یا بی تجربگی میکند یا در مورد آنچه باید انجام دهد دچار تردید است و نظر خاصی ندارد ولی راهنمای آموزشی از کارها یا فعالیتهای موفقیت آمیز آگاه است . د) زمانیکه راهنمای آموزشی علاقه مند است که مسئولیت آنچه را معلم می خواهد انجام دهد یا به آزمایش بگذارد بر عهده گیرد . و) زمانیکه معلم معتقد است راهنمای آموزشی فردی دارای اعتبار است و دانایی درایت و تجربه لازم را دارد و میداند از چه چیزی با او صحبت کند . ر) زمانیکه وقت ضیق است ، فشارها و مشکلات مشخص هستند و اتخاذ اقدامات سریع ضروری است . این روش برای هدایت و اصلاح و بهبود کار معلمان استفاده میشود تا بدین وسیله معلمان در مورد راه خلهای گوناگونی که راهنمای آموزشی در اختیارشان گذاشته است تامل کنند و ازمیان آنها آنچه که عملی ، واقع بینانه و مفید است انتخاب کنند . در این روش راهنمای آموزشی هم منبع اطلاعاتی عمده و مهمی برای معلم است و هم پیشنهاد کننده راه حلها یا شقوق مختلف عمل که باید انتخاب نهایی از میان آنها انجام بگیرد. و این روش برای معلمی که دانش و تجربه کمتری دارد بسیار سودمند و موثر است . روش مبتنی بر همکاری مشترک یا تشریک مساعی: در این روش معلم و راهنمای آموزشی بر اساس درک متقابل از موضوع یا مساله معینی در مورد ره خلی واحد توافق می کنند . اگر به توافق نرسند این امر عادی است و مخالفت هر کدام از طرفین با نظرها ادراکات یا پیشنهادهای دیگری نباید کارشکنی ،خصومت یا پدیده ای شخصی تلقی شود آنچه مهم است این است که راهنما و معلم به راه حل مشترکی دست پیدا کنند . مراحل روش نظارت وراهنمایی مبتنی بر همکاری متقابل به شرح ذیل است : 1- مشخص کردن مشکل از دید معلم 2- سعی در درک دیدگاهها و ادراکات معلم 3- تصدیق ادراک معلم از مسئله 4- ارائه نظر راهنمای آموزشی در مورد مشکل 5- تصریح و تایید درک معلم در مورد ادراک راهنمای آموزشی از مسئله .6- حل مسئله 7- تشویق به پذیرش تعارض در نظرها و عقاید یکدیگر 8- یافتن راه حل قابل قبول 9- توافق درمورد جزئیات برنامه. موارد استفاده از روش نظارت و راهنمایی مبتنی برتشریک مساعی بدین شرح است . الف ) زمانیکه معلم در سطوح رشدی متوسطی عمل میکند . ب) زمانیکه معلم و راهنمای آموزشی به طور تقریبا یکسانی در موضوع مورد نظر تخصص دارند . یعنی راهنمای آموزشی بخشی از مشکل را میشناسد و معلم بخش دیگر آن را .ج ) زمانیکه معلم و راهنمای آموزشی هر دو در اجرای تصمیم دخالت دارند و باید در قبال نتایج پاسخگو باشند . د) زمانیکه معلم و راهنما هر دو قبال حل مسئله متعهد هستند . و اما روش غیر دستوری در فرایند نظارت و راهنمایی آموزشی بالینی راهنمایان آموزشی با معلمانی مواجه می شوند که برای هدایت و اداره کار خود به طور مستقل تواناییها و مهارتهای لازم را دارا هستند . روش برخورد و رفتار حرفه ای آنان با این معلمان فرق میکند چنانچه راهنمای آموزشی تشخیص دهد که معلمی توانایی تفکر در مورد کارش را به بهترین وجه دارد وظیفه او صرفا کمک به معلم در انجام دادن آن وظایف است در چنین صورتی راهنمای اموزشی از روش غیر دستوری استفاده کرده است . نظارت وراهنمایی غیر دستوری بر این فرض استوار است که خود معلم به بهترین وجه میداند که چه تغییرات آموزشی ای باید در کارش انجام گیرد و به طور مستقل توانایی فکر کردن و عمل کردن در مورد آنها را دارد . مراحل و توالی جلسه گفتگو با روش غیر دستوری بدین شرح است : 1- گوش کردن و توجه به اظهارات مقدماتی معلم 2- انتقال درک راهنمای آموزشی از مسئله مقدماتی مطرح شده 3- تحقیق برای شناخت بیشتر مشکل یا کسب اطلاعات بیشتر در مورد آن 3- تحقیق برای شناخت بیشتر یا کسب اطلاعات بیشتر در مورد آن 4- تشویق معلم به بازگو کردن مشکلات (شناخت مشکلات واقعی مردم ) 5- تفسیر پیوسته از درک پیام معلم 6- حل مسئله 7- بررسی نتایج اقدامات گوناگون به وسیله معلم 8- تعهد معلم نسبت به اجرای تصمیم 9- تعیین زمان و معیار برای عمل یا اقدام مورد نظر به وسیله معلم 10- بازگویی برنامه معلم به وسیله راهنمای آموزشی .راهنمای آموزشی فعالانه از طریق همکاری مستقیم با معلم به او کمک میکند تا برای اصلاح فرایند آموزش تصمیم گیری کند . به علاوه وقتی معلم در سطح بالایی از دانش وتخصص قرار دارد راهنمای آموزشی باید از روش نظارتی غیر دستوری استفاده کند . هدف او از به کار گیری این روش کمک به رشد حرفه ای بیشتر معلم از طریق شناخت و حل مسئله و در نهایت تصمیم گیری شخصی او در مورد اصلاح موقعیت یا عملکرد آموزشی است . موارد استفاده از روش غیر دستوری : الف ) وقتی که معلم در سطوح بالایی از رشد حرفه ای عمل می کند . ب) زمانیکه دانش وتخصص معلم در مورد موضوع از دانش و تخصص راهنمای آموزشی بیشتر است . ج ) زمانیکه معلم در قبال اجرای تصمیماتش مسئولیت تام دارد در حالیکه مسئولیت راهنمای آموزشی بیشتر است . د) زمانی که معلم نسبت به حل مسئله تعهد دارد ولی این امر برای راهنمای آموزشی اهمیتی ندارد . معیارهایی که برای روش غیر دستوی یعنی سطح رشد ،تخصص ، مسئو لیت و تعهد باید به طور بارزی در کار معلمان مشاهده شود . راهنمایان آموزشی هنگام اتخاذ این روش باید از سطح کمال و رشد حرفه ای معلمان آگاه باشند . در مرحله ی نشست و گفتگو راهنمایان آموزشی با توجه به مقتضیات و شرایط کلاس و معلم می توانند از یکی از چهر روش یا رفتار نظارتی استفاده کنند.

در ساختار نظارت و راهنمایی آموزشی بالینی مراحلی را ذکر کردیم که در اینجا به اختصار به آنها خواهیم پرداخت :مرحله ی اول تشکیل جلسه مقدماتی که دراین مرحله معلم وراهنمای آموزشی در جلسه ای درباره موارد ذیل تصمیمات اتخاذ میکنند : الف ) دلیل و هدف مشاهده ب) نقطه کانونی یا مرکز ثقل مشاهده ج ) روش و نحوه مشاهده . د) زمان مشاهده . ه ) تعیین زمان تشکیل جلسه پس از مشاهده . . بدین طریف هم راهنمای آموزشی و هم برای معلم کاملا روشن خواهد شد که هرکدام در مرحله مشاهده باید چه فعالیتهایی را انجام دهند . مرحله ی دوم مشاهده کلاس درس می باشد که در این مرحله مشاهده کلاس درس توسط راهنمای آموزشی است . او میتواند از روشهای گوناگون و متنوعی استفاده کند و ثبت و طبقه بندی فراوانی های رفتارهای مشاهده شده از معلم ،ثبت نشانه های عملکردی معلم ، استفاده از عبارات باز و پراکنده برای ثبت رویدادهای کلاسی ، استفاده از پرسش نامه های تهیه شده ،شرح مفصل مشاهدات کلاسی و ضبط رویدادهای کلاسی در نوار ویدئویی از روشهای مشاهده کلاس درس معلم است . راهنمای آموزشی میتواند از مجموعه ای از این روشها استفاده کند . مرحله ی سوم تحلیل و تفسیر کلاسی و تعیین یا انتخاب شیوه رفتار یا برخورد با معلم میباشد. راهنمای آموزشی مشاهداتش را مورد بررسی و بازنگری قرار میدهد و اطلاعات جمع آوری شده را تجزیه و تحلیل میکند . شمارش تعداد فراوانیهای رفتارهای مشاهده شده ،تعیین الگوهای مکرر رفتاری ، تفکیک رویدادهای مهم ، یافتن رفتارها یا عملکردهایی که باید مشاهده میشدند ولی وجود نداشتند و بررسی رفتارهایی که از لحاظ کلاسی آموزشی حائز اهمیت نبودند ولی به دفعات مشاهده شدند از مواردی است که راهنمای آموزشی در صدد دستیابی به آنهاست . ومرحله ی چهارم تشکیل جلسه با معلم پس از مشاهده میباشد . پس از مراحل فوق راهنمای آموزشی باید در جلسه دیگری به گفتگو با معلم بپردازد این جلسه به منظور تدوین برنامه ای برای اصلاح فرایند آموزش تشکیل میشود . ابتدا راهنمای آموزشی باید معلم را در جریان مشاهداتش قرار دهد تا باز خوردی از عملکرد خود داشته باشد . طراحی و توسعه برنامه ای برای اصلاحات آتی ممکن است بر عهده راهنمای آموزشی باشد یا با مشارکت معلم انجام گیرد و یا به معلم واگذار شود. این جلسه با ارائه طرحی برای اصلاح آتی یعنی موقعیت یا مسئله تعریف شده پایان می پذیرد . هدفی که در برنامه تعیین شده است فعالیتها و اقداماتی است که برای نیل به هدف تعیین شده باید صورت گیرد . منابع مورد نیاز برای انجام دادن فعالیتها ، زمان اجرای برنامه و سرانجام روشهای جمع آوری اطلاعات و مشاهده و ثبت داده ها از مواردی است که هم راهنمای آموزشی و هم معلم باید درک کاملا روشنی از آنها داشته باشد. و مرحله ی پنجم تجزیه و تحلیل مراحل چهارگانه پیشین است . در این مرحله انتقاد از مراحل قبل است . رضایت بخش بودن چهارچوبها و روشهای انتخابی از ابتدا تا انتها ارزیابی می گردد. و درباره نیاز به تجدید نظر در این توالی پیش از اجرای مجدد گفتگو و تبادل نظر میشود . نکات مهم و سودمند برنامه و فعالیتها و نیز کارهای بی ارزش و تغییراتی که باید صورت بگیرد مورد نقد و بررسی قرار میگیرد . بازخورد برنامه نشان میدهد که هم راهنمای آموزشی و هم معلم در اصلاح فرایند آموزش موفق بوده اند . با توجه به بازخورد برنامه معلم و راهنمای آموزشی می توانند تصمیم بگیرند که چه فعالیتهایی را دامه دهند و در چه قسمت هایی از برنامه تجدید نظر کرده تغییراتی بوجود آورند و سرانجام در صورت توافق در مورد سودمند وموثر بودن برنامه و ارزشهای آن این توالی را تکرار کنند یا خیر . حال می خواهیم نظارت و راهنمایی همکار (مربیگری یا هدایت همکار ) را معرفی کنیم . اگر معلمان مدارس در مهارتهای مشاهده ای کارایی پیدا کنند و از اهداف و فرایندهای نظارت و راهنمایی آموزشی بالینی مطلع باشند می توانند در نقش راهنمای آموزشی در مدارس خدمت کنند علاوه بر این آنان با توسعه  الگوهای غیر رسمی ارتباطی بهتر و راخت تر می توانند کار همکارانشان را مشاهده کنند مشاهداتشان را تجزیه و تحلیل نمایند پیشنهاد های مفید و موثری به همکارانشان ارائه دهند مشکلات آموزشی آنان را حل کنند و به اصلاح عملکرد آموزشی آنان کمک نمایند روش استفاده از معلمان برای کمک به معلمان را از طریق نظارت و راهنمایی آموزشی بالینی تحت عنوان نظارت و راهنمایی همکار یا همکاری متقابل معلمان مطرح کرده اند استفاده از این روش به عنوان روش نظارتی موثری مورد تایید و تاکید قرار داده اند . چنانچه کمک مستقیم معلمان به همکارانشان برای اصلاح عملکرد آموزشی روشی موثر و سودمند تشخیص داده شود و مدیر مدرسه یا راهنمای آموزشی نتوانند این وظیفه را انجام دهند معلمان باید در این کار به یکدیگر کمک کنند . نتایج تحقیقات بیانگر آن است که کمک همکاران به معلم نتایج مثبتی در مدارس به همراه داشته است . کمک به همکار کمکی یک جانبه تلقی نمی شود بلکه تعاملی متقابل است بدین منظور معلمان با تجربه ،آموزش دیده و ماهرتر به همکارانشان کمک کنند تا به تدریج مهارتهای لازم را در کارشان بدست آورنداین کار ممکن است از طریق مشاهده مستقیم تدریس معلم به وسیله همکارش صورت بگیرد ، یا از طریق حضور معلم در جلسات تدریس معلم راهنما و مشاهده رفتارهای آـموزشی او .استفاده از روش نظارت و راهنمایی همکار با اطلاع مدرسه و منطقه و هماهنگی با آنها انجام میگیرد و تمهیدات لازم را فراهم میکنند. نظارت وراهنمایی همکار ممکن است به دو صورت فردی یا گروهی انجام شود . زمانیکه معلمان مشکل واحدی دارند می توانند درجلسات مشترک برنامه ریزی برای خل مشکل شرکت کنند و معلم راهنما رهنمودهای لازم را در زمینه های مورد نیاز ارائه دهد توصیه میشود معلمان تازه کار و کم تجربه با معلمان با تجربه و معلمان کم توان با معلمان پر تلاش و اثر بخش مدرسه گروه آموزشی تشکیل دهند زمانیکه معلمان با فرادیکه از لحاظ فکری در سطح بالایی قراردارند تعامل پیدا میکنند توانایی فکری آنان هم بالاتر می رود .

نتیجه : اولین گام در امر نظارت و راهنمایی انتقال این پیام به معلمان و مدیران آموزش است که نظارت و راهنمایی در مدارس و محیط های آموزشی جایگاه ویژه ای دارند و اگر نگرش مثبتی به کار گیری نظارت و راهنمای آموزشی داشته باشند و طرح اندیشه ها و نظریه ها و روشهای جدیدی که از طرف راهنمایان آموزشی ارائه می شود را بپذیرند، ارتقا و نتایج آموزشی مطلوب تر به دست می آید.و همچنین عملکرد موثر نظارت و راهنمایی در برقراری ارتباط و کار و همکاری حرفه ای با معلمان جهت بهتر رشد و پرورش دانش آموزان و همچنین اصلاح فرایند تدریس و یادگیری و در نهایت رشد و پرورش بهتر معلمان که به معنای رشد و پرورش بهتر دانش آموزان است و امر نظارت و راهنمایی را در مدارس بیش از پیش  ضروری کرده است امید است که معلمان با ارتباط نزدیک و صمیمانه و یا بر اساس درک مشترک را آنان همکاری حرفه ای داشته باشند چرا که اگر در مدرسه ای معلم و راهنمای آموزش یکدیگر را بپذیرند و با کمک یکدیگر و همکاری حرفه ای سعی در حل موانع و مشکلات آموزشی دارند در نهایت نتایج مطلوب تری به دست خواهد آمد.

منبع : نیکنامی،مصطفی (1394)،نظارت و راهنمایی آموزشی (تهران:سمت)،فصل پنجم .

تهیه کننده : سپیده عدالت مهر کارشناس ارشد مدیریت آموزشی